"Aangezien de mensen niet in staat waren de sterfelijkheid, ellende en onwetendheid te verhelpen," schrijft Blaise Pascal in zijn Pensées, "zijn ze op het idee gekomen gelukkig te worden door totaal niet aan die dingen te denken."¹

Ja verdorie mocht ik het talent bezitten dan kon ik over dit citaat een dik boek schrijven! Het is namelijk een gegeven dat ons mensen dagelijks in de ban houdt. Onze hele economie is er op gebaseerd, onze samenleving zit vastgeroest in de ban naar vooral niet stil te staan bij sterfelijkheid, ellende en onwetendheid. Maar af en toe komt er toch een moment dat we er niet meer naast of voorbij kunnen lopen.

Iemand dierbaar sterft en plots weten we het weer, ja verdorie wij kunnen sterven, ooit zullen we zelf sterven. Op een dag worden we zodanig ziek dat er niets meer hetzelfde lijkt als ervoor, we zitten in een diepe ellende en het is best mogelijk dat we nooit meer hetzelfde leven zullen kunnen leiden en al wat rest is … lijden!

Onze samenleving biedt ons zoveel mogelijkheden om pijn en ellende te verzachten en in feite vooral zoals Pascal het noemt om ons te verstrooien, om ons weg te houden van het ‘ongelukkig’ zijn. We kunnen alles in zetten om ons te verstrooien maar we moeten er wel een prijs voor betalen, letterlijk zeker want zonder geld kan men zich niets veroorloven om zich te verstrooien. Voor al onze wensen bestaat er blijkbaar een middel om ons ‘gelukkig’ te maken. Maar is dit werkelijk zo broodnodig?

Bijna drie jaar geleden stapte ik na mijn allerlaatste werkdag de ‘vrijheid’ tegemoet, mijn vervroegd pensioen nam na mijn allerlaatste nachtshift een aanvang. Ik was euforisch, emotioneel in een ongekende staat van aanwezig zijn. Eén van mijn eerste reflecties was: “Waarom ben ik eigenlijk ooit begonnen met werken? Waarom heb ik veertig jaren lang mijn wezen gewijd aan het opvolgen van orders van een werkgever die ik naar mijn beste vermogen probeerde uit te voeren?” Natuurlijk deed ik het in eerste instantie omdat ik geld moest verdienen om een zogezegd ‘normaal leven’ te kunnen leiden en ja natuurlijk om uiteindelijk ook op pensioen te kunnen gaan. Maar verdorie ik vond en vind het nog steeds ‘a waste of time’!

Op jonge leeftijd kreeg ik op een dag een boekje cadeau van mijn vader: Siddhartha - Hermann Hesse. “Je moet dit eens lezen” zegde hij mij en dat deed ik. Kort samengevat beschrijft het boek een zoektocht van de persoon Siddhartha naar zichzelf en de betekenis van het leven. Het verhaal speelt zich af in India in een tijd waarin ook de historische Boeddha leefde. Achteraf bekeken was dit een belangrijk moment in mijn leven en spijtig genoeg hebben we samen geen conversatie over het boek gehad. Dit was deels te wijten door turbulente familieomstandigheden en gedeeltelijk doordat mijn vader zoals velen van zijn generatie zijn emoties voor zichzelf hield. Later nadat de man te vroeg was heengegaan van ons, besefte ik door het lezen van Pete Townshend’s boek: Horse’s Neck wat eventueel de reden is van deze algemene situatie. Het boek bestaande uit korte verhalen over adolescentie, het sterrendom en spiritualiteit vermeldde tevens dat vaders die mee deel hadden genomen aan een wereldoorlog er meestal niet emotioneel ongeschonden uit terug keerden.

Toen bestond er nog geen psychiatrische opvang of enige vorm van communicatie met opgelopen trauma’s en dat vertaalde zich in vaders die murw geslagen waren door hun oorlogservaringen! Mijn vader had deelgenomen aan de “Achttien daagse Veldtocht”(1940) en werd als krijgsgevangene naar een Duits kamp gebracht. Weinig of niets werd daar over verteld maar ik hoorde van mijn moeder wel dat hij verschrikkelijke gebeurtenissen had beleefd. Laat ik er echter ook onmiddellijk bij vermelden dat we niet mogen vergeten dat een oorlogssituatie met al zijn effecten op ieder mens, man, vrouw en kinderen zijn littekens achterlaat.

 In 1982 reisde ik voor de eerste maal naar Sri Lanka en Thailand en ter voorbereiding las ik in een reisgids over het boeddhisme. Ter plekke en dan voornamelijk in Sri Lanka werd de kiem gelegd voor een levenslange belangstelling voor deze religieuze stroming. Het boek Siddhartha las ik gretig opnieuw. Later bezocht ik talloze malen India en Nepal en nogmaals Sri Lanka. Deze belangstelling en ervaring met het boeddhisme en ook de andere religies ter plaatse deden mij ook anders aankijken tegenover onze westerse samenleving die ik reeds dank zij de tijdsgeest van mijn tienerjaren (mei 1968 om maar iets te noemen) kritisch onderging. Wat mij intrigeerde was dat het boeddhisme als hoofdprincipe het uitbannen van ‘het verlangen’ beschreef alsmede een ethische levensstijl en de ontwikkeling van de geest. Hier komt dan de directe schakel met de ‘verstrooiing’ van Blaise Pascal. Want het is uiteindelijk het verlangen dat ons meesleurt in een eindeloos rad van ‘willen hebben, bezitten en ja najagen van iets’ en eens we dan ‘dit hebben’ dan verdwijnt deze dwang maar verschijnt er weldra een nieuw verlangen.

Maar wat ik heb ‘geleerd’ is dat inderdaad door te proberen een bewust leven te leiden men zich veel gelukkiger kan voelen dan altijd maar te trachten te jagen op ‘verstrooiing’. Het is een lange en ononderbroken strijd en opgave om dit te bereiken, maar het loont zich ten zeerste. Het bewijst trouwens dat er inderdaad ogenblikken bestaan in ons mensenleven waarin geluk bestaat! Het zijn de momenten waar we naar niets verlangen maar waar we gefocust zijn op het moment zelf en gewoonweg vergeten dat we een ‘ik’ hebben.

Ik besluit met een waargebeurd voorbeeld.

Ik was in mei 2013 met mijn vrouw op safari in Tanzania en op een bepaald ogenblik tijdens een zonnige namiddag stopte onze chauffeur en tevens gids de jeep. We stonden stil te midden van duizenden gnoes die ons overal omringden zover het oog kilometers ver kon zien. Deze dieren stonden al knorrend en brullend te grazen van het Serengeti-gras en af en toe wierpen ze een blik op ons. Later bij het avondeten kwam bij mij de gedachte op dat dit tafereel buitengewoon was. Op dat eigenste moment had heel die massa bonkige gnoes ons gemakkelijk en gewoonweg kunnen vertrappelen en niemand had er iets van gemerkt. Maar dit gebeurde dus niet, alles was vredig en dit gaf zo een nederige en gelukkige sfeer dat het bijna magisch was. Er was geen verlangen er was gewoon ‘zijn’, één met de wereld één in het moment zonder besef van tijd …

Tot zover deze reflectie teweeggebracht door een filosofisch citaat.

Mei 2013 Serengeti Park, Tanzania
spotting de massa gnoes

__________________________________________

¹ Blaise Pascal, Gedachten, vert. Frank de Graaff (Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2009), 52

Bibliografie:

Hesse, Hermann. Siddhartha. Vertaald door A. M. H. Binkhuysen. Amsterdam: De Bezige Bij, 1983.

Niwano, Nikkyô. Hedendaags Boeddhisme: Een moderne interpretatie van de Drievoudige Lotus Soetra. Vertaald door Peter J. Stoops. Utrecht: Servire Uitgevers bv, 1996.

Pascal, Blaise. Gedachten. Vertaald door Frank de Graaff. Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2009.

Rinpoche, Sogyal. Het Tibetaanse Boek Van Leven En Sterven. Utrecht/Antwerpen: Kosmos Uitgevers, 2014

Taimni, Dr. I.K. De Yoga-Sutra’s van Patanjali. Amsterdam: Theosofische Vereniging, 2014.

Townshend, Pete. Horse’s Neck. London: Faber and Faber, 1985.